Niektórzy ludzie łatwiej od innych doświadczają uzależnienia. Dotyczy to zarówno substancji psychoaktywnych, jak i uzależnień behawioralnych. Rosnące ryzyko uzależnień stwarzają liczne czynniki, między innymi genetyczne, biologiczne, społeczne, ekonomiczne czy losowe sytuacje życiowe. Większość specjalistów do spraw uzależnień zgodnie przyznaje jednak, że kluczową rolę w kwestii powstawania uzależnień mają indywidualne czynniki psychiczne.
Najczęstsze psychiczne czynniki zagrożenia uzależnieniem
Omawiając psychiczne czynniki zagrożenia uzależnieniem, na wstępie należy zaznaczyć, że w żadnym przypadku nie ma jednej, bezpośredniej przyczyny uzależnienia. Czynniki psychiczne, genetyczne, biologiczne i społeczne korelują ze sobą, tworząc niezliczone kombinacje. Co więcej, mogą zarówno stwarzać ryzyko uzależnienia, jak i je minimalizować. Im więcej czynników ryzyka, tym wyższe prawdopodobieństwo uzależnienia. Nad wszystkimi wymienionymi niżej czynnikami można pracować podczas terapii uzależnienia, wypracowując nowe, pozytywne postawy i wzorce zachowań.
Niska samoocena
Jednym z kluczowych, indywidualnych czynników zwiększających podatność człowieka na uzależnienia, jest niskie poczucie własnej wartości. U osoby doświadczającej niskiej samooceny występuje wiele motywacji choćby do nadużywania substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol albo narkotyki. Są one traktowane jako środki dodające odwagi, śmiałości i towarzyskości. Dodatkowo osoby z niskim poczuciem własnej wartości mogą sięgać po nie ze względu lęk przed odrzuceniem. W wyniku poszukiwania aprobaty swojego otoczenia łatwiej ulegają zachętom do używek przez inne osoby uzależnione.
Niedojrzałość emocjonalna
Osoby niedojrzałe emocjonalnie charakteryzuje impulsywny charakter, skłonność do podejmowania ryzykownych zachowań, a także słaba samokontrola. Wszystko to predysponuje do szybkiego rozwoju uzależnienia i dodatkowych trudności w wyjściu z nałogu. Warto dodatkowo nadmienić, że niedojrzałość emocjonalna na ogół ściśle wiąże się z czynnikami społecznymi. Zwykle przejawiają ją osoby pochodzące z rodzin dysfunkcyjnych, w których jako dzieci doświadczały przemocy, były zaniedbywane lub nadmiernie kontrolowane.
Chroniczny lęk i niepokój
Dla osób o niskim progu lękowym alkohol, narkotyki i inne używki mogą stanowić środek zaradczy na odczuwany w nasileniu niepokój. Z tego powodu ludzie cierpiący na choroby psychiczne takie jak nerwica lękowa czy depresja mogą mieć dodatkowe skłonności do uzależnień. Poprzez substancje psychoaktywne starają się oni stłumić odczuwane emocje i uzyskać wewnętrzny spokój. Niestety efekt jest wręcz odwrotny – długoterminowo używki jedynie nasilają objawy chorobowe.
Potrzeba stymulacji
Przeciwną dla wymienionej wyżej motywacją do zażywania substancji psychoaktywnych jest poszukiwanie dodatkowych wrażeń w życiu. Wówczas alkohol lub narkotyki zapewniają osobom uzależnionym pozytywną stymulację, której brakuje im w trzeźwości. Potrzeba stymulacji może dotyczyć także wielu uzależnień behawioralnych, na przykład od zakupów, seksu czy hazardu.
Psychiczne czynniki chroniące przed uzależnieniami
Każdy człowiek posiada unikalny zestaw cech psychicznych i osobowościowych, które mogą zarówno predysponować do uzależnień, jak i im przeciwdziałać. Istnieje zatem szereg indywidualnych czynników psychicznych chroniących przed uzależnieniami. Większość z nich można odkryć i rozwinąć w trakcie terapii indywidualnej albo grupowej.
Wysoki poziom intelektualny
Osoby o wysokim ilorazie inteligencji charakteryzuje wyższa ciekawość poznawcza, chęć zdobywania wiedzy i pogłębianie samoświadomości. Tacy ludzie łatwiej potrafią sprostać problemom napotykanym w życiu. W zestawieniu z odpowiednimi czynnikami środowiskowymi może skutkować to niższą podatnością człowieka na uzależnienia.
Plany i cele w życiu
Skupienie na aspiracjach zawodowych, sportowych, osobistych czy rodzinnych stanowi skuteczną strategię w zapobieganiu uzależnieniom. Zdrowy tryb życia, regularny harmonogram dnia oraz poczucie odpowiedzialności za podjęte przedsięwzięcia demotywują do podejmowania nagłych, ryzykownych aktywności związanych z uzależnieniami. Sukcesywnie spełniane plany i cele w życiu dają także inny rodzaj satysfakcji, który stanowi alternatywę dla tej wynikającej z uzależnienia.
Samoświadomość
Poznanie swoich emocji, nauka ich przeżywania i komunikowania mają duże znaczenie dla poczucia własnej wartości i dobrego nastawienia. Osoby o wysokim poziomie samoświadomości potrafią rozwinąć skuteczniejsze mechanizmy samokontroli w sytuacjach stwarzających ryzyko sięgnięcia po używki. Dzięki samoświadomości nawet trudne okoliczności w życiu można przejść bez uzależnienia.
Zdolność do adaptacji
Stres, zmęczenie i frustracja skłaniające do uzależnień to częsty efekt niezdolności adaptacyjnych do zmian i trudnych warunków. Praca nad tym aspektem psychicznym zapewnia asertywność, poczucie sprawczości i samokontroli. Wówczas można odkryć w sobie także optymizm i towarzyskość, które dodatkowo przeciwdziałają uzależnieniom.
Artykuł powstał we współpracy z serwisem: https://www.osrodekarka.com.pl/
*artykuł partnera