Niełatwo jest bronić swoich racji. Tak samo niełatwo jest przyznać się do błędu, czy usłyszeć krytykę ze strony innych. Na tę okoliczność człowiek wyrobił w sobie pewien mechanizm radzenia sobie w tego typu sytuacjach, a jest nim efekt potwierdzenia. W ten sposób tak udaje mu się dobrać informacje i dowody ze świata, by znaleźć potwierdzenie swoich racji.
Czym jest błąd poznawczy?
Błąd poznawczy to rodzaj nieprawidłowego przetwarzania informacji lub myślenia, który może prowadzić do niepoprawnych wniosków, decyzji lub rozumowania. Występuje, gdy nasze umysły popełniają pewne rodzaje błędów lub uproszczeń w trakcie analizowania informacji lub podejmowania decyzji.
Mówiąc prościej, oceniamy sytuację nieracjonalnie, dajemy się nabrać pewnym schematom. Efekt potwierdzenia jest jednym z takich błędów poznawczych. Inne to przykładowo efekt dostępności, czyli przypisywanie większej wagi informacjom, które są łatwo dostępne w pamięci, często z powodu ich nagłośnienia w mediach lub osobistych doświadczeń.
Efekt potwierdzenia – na czym polega?
O efekcie potwierdzenia lub też błędzie potwierdzenia mówimy wtedy, gdy osoba skłonna jest bardziej uwierzyć informacjom, które potwierdzają jej istniejące przekonania, zamiast uwzględniać wszystkie dostępne dowody. Wbrew pozorom jest to błąd, który popełnia mnóstwo osób, zupełnie nieświadomie, co pokazują liczne badania.
Na przykład poproszono kiedyś grupę ludzi o ocenę kilku osób i odpowiedź na pytanie, czy dana osoba jest introwertykiem, czy ekstrawertykiem. Można było korzystać z puli dostępnych pytań, by uzyskać odpowiedź. Uczestnicy badania wybierali jednak takie pytania, które z góry potwierdzały ich tezę o danej osobie, np. „Co ci przeszkadza w imprezach?”.
Przykłady efektu potwierdzenia w życiu
Najlepiej wytłumaczyć działanie efektu potwierdzenia, podając przykłady codziennych sytuacji, a których stosujemy ten błąd poznawczy.
Przede wszystkim dzieje się tak, gdy opinia dotyczy nas samych. Jeśli jesteś przekonany o jakichś swoich cechach czy umiejętnościach (lub ich braku), to będziesz szukać w opinii innych na twój temat potwierdzenia twoich przekonań. Jednocześnie będziesz ignorować te opinie, które są sprzeczne z twoimi przekonaniami.
Właśnie dlatego tak trudno przekonać kogoś, kto ma bardzo niską samoocenę o tym, że jest coś wart! Natomiast taka osoba bez trudu wyłowi każde potwierdzenie tego, że jest do niczego.
Na tej samej zasadzie działa nasza pamięć. Mamy tendencję do zapamiętywania tych rzeczy, które są zgodne z naszymi przekonaniami, tworząc sobie w głowie bardzo wybiórczy zestaw dowodów.
Tak samo, jeśli mamy coś ocenić, to automatycznie szukamy dowodów na to, co mamy sprawdzić. Na tej zasadzie, jeśli uważamy, że nasza dolegliwość jest związana z jakąś chorobą, to będziemy szukali na to dowodów w objawach tej choroby, zamiast szukać logicznych wyjaśnień dolegliwości.